In de Pauluskerk in Rotterdam heb ik afgesproken met Filemon. Hij is geboren op 30 juni 1975 in Eritrea, toen nog Ethiopië.
Jeugd in Eritrea
Tot zijn veertiende woonde Filemon in Eritrea. Toen hij jong was, had zijn familie twee koeien. Samen met zijn opa en oma zorgde hij ervoor dat het er zestien werden. Filemon bracht twee keer per dag de melk weg, zeven kilometer ver. Zo kon hij dagelijks contant geld naar zijn grootouders brengen. Omdat zij niet konden lezen en schrijven, deed Filemon hun boekhouding.
Oorlog tussen Ethiopië en Eritrea
Op zijn veertiende werd Filemon betrokken bij de oorlog tussen Ethiopië en Eritrea, die al een tijd aan de gang was. Ook jonge vrienden van hem moesten verplicht het Ethiopische leger in. Maar omdat zij wilden vechten voor hun vrijheid, tégen Ethiopië, probeerden zij te vluchten naar Eritrea. Filemon hielp de vluchtelingen met geld en papieren om de grens over te steken en Asmara te kunnen verlaten, samen met een Egyptische vrouw.
Sommige vluchtelingen werden opgepakt en vertelden Ethiopische militairen dat Filemon hen had geholpen met geld en papieren. Toen werd Filemon opgepakt terwijl hij op school was en hij werd geslagen. De militairen waren verbaasd dat hij zo jong was. Doordat hij een machtige Ethiopische familie had, is hij vrijgelaten. Daarna is hij gevlucht naar Nederland omdat zijn moeder een Nederlands paspoort had.
Ouders, broertjes, zusjes en zijn eigen kinderen
Filemon heeft zijn vader nog nooit gezien maar hij heeft sinds zijn 47e wel contact met hem. Zijn vader woont momenteel in Amerika en Filemon is van plan om hem een keer te bezoeken. Hij was vroeger politieambtenaar en is ook gemarteld door de Eritrese regering. Filemon heeft het idee dat deze regering intelligente, gestudeerde mensen uit wil schakelen om zo aan de macht te blijven. “Als je in Eritrea kennis wil opbouwen, dan loop je gevaar.”
Filemons moeder woont op dit moment in Dubai maar het contact met haar is nu niet zo goed. Zij had voorheen een hotel samen met Filemons stiefvader en ze was miljonair. Filemon moest heel veel helpen. Zijn stiefvader vertrok naar Eritrea en Filemon werd door zijn moeder op straat gezet, in de kou. Hij was toen zeventien jaar oud.
Filemon heeft twee broertjes en twee zusjes, de laatsten ziet hij minder. Zelf heeft hij vijf kinderen, voor zover hij weet. Vier ervan samen met zijn ex-vrouw en hij heeft nog een deels Russisch kind. Hij is er blij mee dat hij al zijn kinderen regelmatig ziet.
Rotterdam, zijn nieuwe thuis
In Rotterdam werkte Filemon bij het Rotterdamse filmfestival. Er werd gedacht dat hij vrijwilliger was en zij wilden reiskosten vergoeden. Toen ze hoorden dat hij dakloos was, hebben ze hem geholpen. Hij kon tijdelijk bij een collega wonen en daarna via Humanitas, in een begeleid wonenproject.
Ook heeft hij hier zijn MTS-opleiding, richting werktuigbouwkunde succesvol afgerond. Hij had graag verder gestudeerd aan de TU Delft maar hij kreeg geen studiefinanciering vanwege het vermogen van zijn ouders. Jammer genoeg wilden zijn ouders zijn studie niet betalen. Toen is hij ook zijn huis kwijtgeraakt.
Rijk worden
Na de MTS-tijd werkte Filemon in de horeca en maakte daarnaast illegale cd’s. Hij organiseerde ook elke maand een Afrikaans feest op een boot. “Het geld kwam binnen, ik werd opeens rijk.”
Op een gegeven moment ging hij samenwerken met mensen die spullen hadden die ‘uit een vrachtwagen waren gevallen’. Filemon had een loods waar ze de spullen brachten en Filemon verkocht de spullen door, op Marktplaats en via connecties in het buitenland: België, Duitsland, Frankrijk. Iedereen in zijn omgeving wist dat als ze wat nodig hadden, ze bij hem terechtkonden. Hij was vrijgevig vanuit zijn filosofie: als je geld hebt, deel je dat. Het ging lang goed.
Filemon was echt ‘van alle markten thuis’. Hij handelde ook in fietsen mét een slot, nooit gestolen fietsen. Zo hielp hij onder andere studenten. En hij was ook nog een jaar kok in zijn eigen cateringbedrijf, waarbij hij zelfs voor Wouter Bos (politicus) mocht koken. Hij handelde ook in laptops, geleerd van studenten bij wie hij geliefd was. Hij woonde vier jaar in het Holiday Inn hotel en ging vaak op vakantie in het buitenland, zoals naar Spanje en Marokko. Ook had hij een dure camera en een studio met geluid en verlichting.
En weer arm zijn
Toch raakte hij op den duur in de problemen. Hij had er veel last van dat hij was verraden door mensen uit Eritrea. Dit kon hij niet goed verwerken en hij dronk te veel alcohol. Filemon begrijpt nog steeds niet hoe het precies gegaan is, maar in 2008 werd hij psychotisch. Zo erg, dat hij van de Erasmusbrug is gesprongen. Toen werd hij goed geholpen en kreeg hij ook medicijnen. Hij kwam op een gesloten afdeling in de psychiatrie terecht. Hij raakte zijn loods en alles kwijt. “Opeens was ik arm, door die psychiater.”
Nadat hij uit de psychiatrie ontslagen was, kon hij zijn oude leven niet meer oppakken. Zijn connecties waren verwaterd en hij had schulden. Die liepen ook nog eens snel op door een ontruiming van 4500 euro en veel verzekeringskosten. “Het systeem heeft mij in de schulden gewerkt. Nu heb ik niks meer. ” Inmiddels heeft hij al acht jaar schulden. “Het kan opeens zo lopen, dat je denkt, hoe is het mogelijk.”
Nederland is een bijzonder land
Toen Filemon dakloos werd, was het koud en daarom dronk hij veel alcohol. Gelukkig ontmoette hij ‘goede Hollanders’ die hem in die moeilijke tijd geholpen hebben.
Sindsdien vindt hij dat Nederland wel een bijzonder land is. Filemon voelt zich ook Hollander, hij noemt zich een black Dutch, een zwarte Nederlander, dat kan niemand hem afpakken. Hij wil een Nederlands paspoort aanvragen, zijn huidige paspoort is Ethiopisch.
Filemon doet nu vrijwilligerswerk. Hij is tolk voor de Pauluskerk en kookt er als kok. Hij spreekt veel talen, Surinaams, Antilliaans, Frans, Nederlands, Duits, Engels, Amarith, Tegrigna. Dat heeft hij geleerd, omdat Rotterdam een multiculturele stad is. Als student werkte hij als vrijwilliger in een winkeltje op de Westblaak. Hij zorgde ook voor donaties voor de Pauluskerk want die vindt hij bijzonder. Hans Visser, de eerste dominee van de Pauluskerk, was ook belangrijk voor hem.
Filemon heeft geen strafblad, maar toen hij alles kwijtraakte, ging hij soms een biertje stelen. Dan werd de politie gebeld en kon hij een nachtje in een cel slapen.
Een nieuwe manier van leven
Filemon heeft nu een studio via beschermd wonen maar hij wil graag een eigen huis. Hij is een Rotterdammer die wil dat zijn kinderen bij hem kunnen slapen. Hij is nu vier jaar uit de psychiatrie en mag weer voor zichzelf beslissen. Met de psychiatrie wil hij niks meer te maken hebben.
Hij is nu met minder tevreden. Zo rijk als hij geweest is, hoeft hij niet meer te worden. Maar hij zou wel een extraatje willen hebben om bijvoorbeeld met zijn kinderen uit eten te gaan.
“Als iemand financiële problemen heeft, gaat hij malen. Een man zonder geld is niet leuk, dan ben je je mannelijkheid kwijt. Maar met schulden mag je niet werken.” Wel geeft hij soms wat geld aan mensen bij de Pauluskerk. Hij is niet gierig. “Als je een goed hart hebt, betekent het niet dat je dom bent.” Hij klaagt niet, ook al had hij een tijd lang een zorgmachtiging.
Terugkijken op het leven
Nu Filemon over een paar maanden 50 wordt en terugkijkt op zijn leven, ziet hij dat hij geleerd heeft om het negatieve om te zetten in het positieve. Filemon heeft ook geleerd van Jules Deelder die als een pleegvader voor hem was. Hij kleedt zich ook als hem. Voor zijn 75e verjaardag was er een feest in ‘De Doelen’. Filemon was dakloos en ging via de achterkant naar binnen. Toen sprak hij hem even. Jules noemde hem de ‘nachtburgemeester’.
Filemon vindt dat Rotterdam de laatste jaren heel veel is veranderd. “Vroeger waren mensen meer samen en luisterden ze naar Bob Marley. Tegenwoordig is dat anders, veel mensen zitten heel veel in hun eigen bubbel.” Filemon vindt dat we na moeten denken over hoe we met elkaar omgaan. Dat we het weer gezelliger moeten maken en meer met elkaar moeten praten en elkaar vaker moeten groeten. “Je bent pas rijk als je kan delen. Vroeger werkten jongeren hard ook al hadden ze rijke ouders. Tegenwoordig willen ze alleen maar op hun mobiel zitten. Ze zijn lui geworden. Ze kunnen beter hard werken voor hun geld en meer gaan voetballen, schaken, fietsen en spelletjes doen met elkaar. Vroeger wilden studenten nog wel vrijwilligerswerk doen, toen was God nummer 1, nu is geld nummer 1.”
Voor Eritrea heeft Filemon ook nog een goed idee: wapens niet gebruiken om elkaar neer te knallen, tanks naar tractors ombouwen om het land te verbouwen. Dit zou hij wel samen met studenten van de TU Delft uit willen voeren.
Filemon wil een documentaire maken over bovenstaande onderwerpen.
Bij het overlijden.
Filemon wil begraven worden omdat hij christen is. Over de muziek bij zijn begrafenis hoeft Filemon niet lang na te denken. ‘One love’ van Bob Marley is een favoriet liedje van hem. Het betekent: er is één liefde, maakt niet uit welke kleur je hebt, iedereen heeft hetzelfde bloed. Daarnaast zou hij nog rustige instrumentale muziek mooi vinden. Bijvoorbeeld ‘Ave Maria’ van Bach, omdat hij zelf ook piano speelt.
Rotterdam, maart 2025
